De uitdrukking van een portret boeit mij het meest. Het liefst subtiel. Dan schilder je gevoelens, het innerlijk. Kan dat in een realistisch portret, dat gefocust is op de buitenkant? Grote influencer avant la lettre, Hegel, zei van nee. Hij zag het wonder niet.
Eh, het innerlijk
De filosoof Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) zag het helemaal anders. Hij wond zich op over ”tot aan het afschuwwekkende toe gelijkende portretten”, aldus Norbert Schneider in ‘Portretschilderkunst. Meesterwerken uit de Europeseportretschilderkunst 1420-1670’.
Schneider vervolgt, Hegel citerend:
'Schilders dienden de afgebeelde mens te verfraaien en allerlei uiterlijkheden weg te laten zodat ze “van het onderwerp het algemene karakter en de blijvende geestelijke eigenschappen opmerkten en weergaven.” Volgens deze opvatting was het geestelijke karakter het belangrijkst in een afbeelding van de mens. (Id.)'
Dus de kunstenaar moest verfraaien, het algemene karakter tonen; was Hegel een Photoshopper avant la lettre? Mooie vrouwen, allemaal gestroomlijnd volgens het algemene karakter van de heersende mode?
Wacht, Hegel noemt ook het geestelijke karakter en blijvende geestelijke eigenschappen. Daar kan ik me wel in vinden. Hoewel, zonder uiterlijkheden? Realisme verafschuwen? Echt?
Hegel’s invloed op de beeldende kunst was en is groot. Na meer dan twee eeuwen is zijn geest nog steeds onder ons. In mijn schilderjeugd leerde ik al: ‘Verlies je niet in techniek, dat is doods, dom. Een goed gelijkend portret is niet zozeer kunst, alswel ambacht.’ Daar zit wat in, dacht ik toen. Per slot van rekening studeerde ik niet voor loodgieter.
‘Maar het moet ook lijken’, twijfelde ik, en dat sloeg natuurlijk op het uiterlijk.
‘Jawel, het moet lijken op het ínnerlijk’ was dan het antwoord. ‘Dat is de essentie. Tover met je intuïtie en kunstzin.’
Waar is het wonder?
Darwin was al geïnteresseerd in emoties, die zichtbaar worden in de gelaatsexpressie. Die is van groot belang voor het overleven. Is er gevaar? Hoe kijkt die mens naar mij?
Paul Ekman ontwikkelde het Facial Action Coding System, een methode van onderzoek naar emoties en gelaatsexpressies.
Het bijzondere is: je kunt gevoelens zien. Hoe dat kan? Het zijn de spiertjes! Het gezicht heeft er ruim vijftig. Samen kunnen ze een paar duizend combinaties maken. Kijk, daar verschijnt het innerlijk leven in het uiterlijk: boosheid, verdriet, blijdschap. En de spiertjes rond mond en oog scheppen de fijnere nuances.
Mona Lisa’s beroemde glimlach berust mede op spieren in de wangen, vlak bij de mondhoeken. Ze zijn aangestuurd door zenuwen, vanuit de hersenen, het gevoel, het innerlijk. Hier is het wonder.
De portrettist kijkt en ziet. Het portret komt tot leven!
Meer: https://www.gezienvanderiet.nl/14-portret-waar-is-het-wonder/